امام باقر(علیه السلام) به جابر مى فرمایند: «یَا جَابِرُ مَنْ دَخَلَ عَلَیْهِ شَهْرُ رَمضانَ فَصامَ نَهارَهُ وَقامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ... خَرَجَ من الذُّنوبِ کَیَوْم وَلَدْتْهُ اُمّه(1); اى جابر کسى که ماه رمضان را درک کند و روزهایش را روزه بگیرد و شب هایش را در حالى که مشغول ذکر است بگذراند از گناهانش خارج مى شود مانند روزى که مادرش او را به دنیا آورده».

مضمون این حدیث از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) هم آمده که فرموده است: «یَا جَابِرُ هذا شَهْرُ رَمَضَانَ مَنْ صَامَ نَهَارَهُ وقامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ وَعَفَّ بَطْنَهُ وَفَرْجَهُ وَکَفَّ لِسَانَهُ خَرَجَ مِن ذُنُوبِه کَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ، قال جَابِرُ: یا رَسولَ اللهِ ما أحْسَنَ هذا الحَدِیث؟ فقال رَسولُ اللهِ(صلى الله علیه وآله): یا جَابِرُ، وَما أشَدَّ هذِه الشُّروط(2); اى جابر هر کس در ماه رمضان روزهایش را روزه بگیرد و شب هایش مشغول دعا و مناجات باشد و شکم و شهوت و زبان خود را نگهدارد از گناهش خارج مى شود همان طور که ماه رمضان را پشت سر مى گذارد».

این حدیث را امام باقر(علیه السلام) از رسول خدا(صلى الله علیه وآله)نقل مى کند و در ادامه این حدیث آمده که جابر عرض کرد: چه حدیث خوبى است این حدیث؟ رسول خدا(صلى الله علیه وآله)فرمود: اى جابر چه سخت است این شروطى که بیان کردم».

یکى از واجباتى که از ارکان فروع است، روزه مى باشد که در حدیث معروف از امام باقر(علیه السلام)آمده که فرمودند: «بُنِیَ الاِْسْلامُ على خَمْسَةِ أشْیاء: عَلَى الصَّلاةِ والزَّکاةِ والحَجِّ وَالصَّومِ والْوِلاَیَةِ; اسلام بر پنج پایه بنا شده است: نماز، زکاة، حج، روزه و ولایت».(3)

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در خطبه شعبانیه یکى از مسائلى که روى آن تکیه مى کند مسأله دعاست «وَدُعاؤُکُم فِیه مُسْتَجابٌ». چرا؟ چون خداوند در سوره بقره آیات صوم را که سه آیه است پشت سر هم آورده (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ...) بعد بلافاصله در آیه بعدش مى فرماید: (وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِى وَلْیُؤْمِنُوا بِى لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ).(4)

این آیه با آیات قبل ارتباط دارد یعنى با روزه گرفتن دعاى انسان به اجابت مى رسد که چرا که شخص صائم محبوب خداست و خداوند درخواست محبوبش رد نمى کند.

و در ادامه خطبه شعبانیه حضرت شرایط دعا کردن را هم بیان مى فرمایند: «فاسْأَلُوا اللهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّات صادِقَة وقُلوب طاهِرَة» دو شرط را حضرت بیان مى کند یکى اینکه با نیّت درست خدا را بخواند; دوم اینکه باید قلب که محلّ نیّت انسان است از کینه ها و رذایل اخلاقى پاک باشد.

در حدیثى آمده که شخصى نزد حضرت على(علیه السلام) آمد و از عدم استجابت دعایش شکایت کرد و گفت با اینکه خداوند فرموده دعا کنید تا من اجابت کنم، پس چرا ما دعا مى کنیم ولى به اجابت نمى رسد؟ امام فرمود: «إنَّ قُلوبَکُم خانَتْ بِثَمانِ خِصال(5); قلب شما در هشت چیز خیانت کرده (لذا دعاى شما مستجاب نمى شود)».

1. خدا را شناختید اما حق او را ادا نکردید لذا شناخت شما سودى به حال شما نداشت.

2. به فرستاده او ایمان آوردید سپس با سنت او مخالفت کردید; ثمره ایمان شما کجاست؟

3. کتاب او را خواندید اما به آن عمل نکردید.

4. مى گویید از مجازات خدا مى ترسید اما کارهایى مى کنید که شما را به آن نزدیک مى سازد.

5. مى گویید به پاداش خدا علاقه دارید اما کارى مى کنید که شما را از آن دور مى سازد.

6. نعمت خدا را مى خورید و حق شکر او را ادا نمى کنید.

7. به شما دستور داده شده دشمن شیطان باشید، ادعاى دشمنى با شیطان دارید امّا عملاً با او مخالفت نمى کنید.

8. عیب هاى مردم را نصب العین خود ساخته و عیب هاى خود را پشت سر گذاشته اید.

با این حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد در حالى که خودتان درهاى آن را بسته اید؟ تقوا پیشه کنید، اعمال خویش را اصلاح نمایید، امر به معروف و نهى از منکر کنید تا دعاى شما به اجابت برسد.

--------------------------------------------------------------------------------

1. ثواب الاعمال، به نقل از سفینة البحار، مادّه «صوم».
2. فروع کافى، ج 4، ص 87.
3. المحجة البیضاء، ج 2، ص 122.
4. سوره بقره، آیه 183 ـ 185.
5. سفینة البحار، مادّه «دعا».